Çok Akıllı… İnsanlar Yüzünden Renk Değiştiren Çiçek

Sertab Erener 2010 yılında çıkardığı şarkısında "Yoksa bahçemin eski şanı sebebi koparılan çiçekler" demişti. 10 yıl sonra benzer bir isyan bu kez Çin'in dağlarındaki bir bitkiden gelecekti

Binlerce yıldır Çin’deki Hengduan dağlarının kayalıklarında yetişen bir çiçek bir anda ortadan kayboldu. Sarı parlak çiçeği ile tanınan “fritillaria delavayi” geleneksel Çin ilaçlarında kullanılıyordu.

Söz konusu çiçeğin tek bir düşmanı olduğu biliniyor: İlaç yapımı için kendisini toplayan insanlar.

Bilim insanları; ticari bir değerinin ortaya çıkmasının ardından artık sık görülmeyen bitkiyle ilgili çarpıcı bir gerçekle karşılaştı. Fritillaria delavayi aslında yok olmamıştı, insanların onu kolayca toplayamaması için kayaların rengini alacak şekilde evrim geçirmişti. Özellikle daha fazla insanın çiçeği topladığı bölgelerde ‘fritillaria delavayi’nin yapraklarının ve çiçeğinin daha çok kamufle olduğu görüldü.

Kunming Botanik Enstitüsü ve Exeter Üniversitesi’nin araştırmacıları hangi lokasyonlardan ne miktarda toplama yapıldığını uzun süreler içinde belirleyerek bitkinin insan davranışlarına doğrudan tepki verdiği sonucuna ulaştı. Kamuflaj yapan ve sürekli yeni renk formlarına giren bitkilerin daha fazla yaşama şansı olduğu belirlendi.

İLACIN FİYATI ARTINCA...
Fritillaria delavayi uzun ömürlü bir bitki. Beşinci yılın sonunda her haziran ayında çiçek veriyor. Çiçeğinin soğanı 2000 yıldır Çin'in geleneksel ilaçlarında kullanılıyor. Son yıllarda ilacın yüksek fiyatlara satılması bitkinin hayatını tehdit eder hale geldi. Fritillaria delavayinin çiçek soğanının kilosu 300 pounda satılmaya başlandı. İlaç fiyatları ise bunun çok daha üstünde.

“İnsanların vahşi hayat organizmaları üzerinde bu kadar doğrudan ve dramatik bir etkisinin olması olağanüstü. Sadece onların hayatta kalma içgüdüsü için değil evrimleri için de…” diye konuşan Exeter Üniversitesi bilim insanı Prof. Martin Stevens, “Otçul hayvanlara karşı kendini kamufle eden çok bitki mevcut ama burada insanlara karşı evrimleşen bir tür görüyoruz” diyerek durumun benzersizliğinin altını çiziyor.

İki bitkiden yeşil olan (soldaki) insanların ulaşamadığı bölgelerde yaşıyor. Kahverengi ise çokça çiçek toplanan bir bölgede istihdam ediyor.

DAHA ÖNCE HİÇBİR DÜŞMANI YOKTU

Fritillaria delavayi bitkisinin kendi doğal evrimi sırasında hiçbir doğal avcısı yoktu. Acı tadından ötürü otçul hayvanlar dahil onu yemek isteyenler bulunmuyordu. Bu nedenle Çin’in yamaçlarında sarı bitkisiyle dimdik ayakta durmaktaydı.

Ancak bazı insanlar bu çiçeğin scrofula adlı hastalığı (veremin bir çeşidi) tedavi ettiğine inanmaya başlayınca Fritillaria delavayi’nin kaderi değişti. Bilim insanları uzun bir dönem bitkinin evrimine neden olabilecek hayvanları araştırdıktan sonra gerçek avcının insanlar olduğunu fark etti.

KAYANIN RENGİNE GÖRE KAMUFLE OLUYOR

Bilim insanlarının en çok ilgisini çeken noktalardan biri de Fritillaria delavayi bitkisinin içinde bulunduğu duruma adapte olma yeteneği oldu. Bitki, üzerinde yer aldığı kayanın rengini alırken kırmızı, kahverengi veya gri olabiliyor.


Stevens’a göre bitkilerle insanların bu ortak evrimi bilim insanları tarafından dahi gözden kaçırılan bir dinamik.


“Belki de bizim bildiğimizden daha yaygın bir durum olabilir.”