İsim Tamlaması Nedir? İsim Tamlamaları Örnekleri

İsim Tamlaması Nedir? İsim Tamlamaları Örnekleri
İsimler herhangi bir canlı ya da cansız varlığın karşılığı olan sözcüklerdir. Ancak bazen tek bir sözcük varlıkların anlamlarını karşılamakta zorlanır ve bir ad başka isimle anlam bağı kurarak kelime grubu oluşturur. İşte burada “İsim tamlaması nedir?” sorusunun cevabı ortaya çıkar. En az iki ismin bir araya gelerek kendi aralarında oluşturdukları anlam ilgisi isim tamlaması – ad tamlaması olarak adlandırılır.

İsim tamlamalarını oluşturan sözcüklerden birinci olan isme “tamlayan” ve ikinci olan isme “tamlanan” adı verilir. Tamlayan ve tamlananın kendilerine ait ekleri ve görevleri vardır. Tamlayan ekleri “-in, -ın, -un, -ün“, tamlanan ekleri ise “-i, -ı, -u, -ü” şeklindedir.

TAMLAYAN TAMLANAN
Bilgisayarın ekranı
Defterin ortası
Uçak kanadı
Tiyatro gösterisi
Belediyenin anonsu
İsim tamlamalarında unutmamamız gereken bir nokta; isim tamlamalarında en az iki ismin bulunması hususudur. İsim Tamlamaları genel olarak dört başlıkta incelenir.

İsim Tamlaması Çeşitleri (Tamlamalar)

Belirtili Ad Tamlaması
Belirtisiz Ad Tamlaması
Zincirleme Ad Tamlaması
Takısız Ad Tamlaması
1-Belirtili İsim Tamlaması
Bu tamlama çeşidinde tamlayan yani birinci isim ilgi ekini (“-in, -ın, -un, -ün” eklerinden birini), tamlanan yani ikinci isim ise iyelik ekini (“-i, -ı, -u, -ü” eklerinden birini) almak durumundadır. Bu ekleri almış ve aralarında AİTLİK ilgisi kuran tüm tamlamalar belirtili ad tamlaması olarak adlandırılır.

Bu tamlamada bahsi geçen isimler bellidir, söylendiğinde akla bilinen tek bir varlık ya da düşünce gelir. Bu nedenle bu tür tamlamalara “belirtili” adı verilmiştir.

Belirtili isim tamlamalarında tamlayanı bulmak için iyelik eki almış tamlanana “Neyin? Kimin?” sorularını sormamız gerekir.

Örnekler
Sınıfın kapısı içeriye doğru açılıyordu.
Yukarıdaki cümlede yer alan “Sınıfın kapısı” sözcüklerinde isim tamlaması vardır: “Sınıf-ın kapıs-ı” Sınıf kelimesinde “-ın” ilgi eki, kapı kelimesindeki “-ı” ise iyelik ekidir. Ayrıca dikkat edildiğinde kapı kelimesi sınıf kelimesine ait olduğu anlamı ortaya çıkmaktadır.

Öğretmenin evi bu sokak üzerinde.

Babamın arkadaşları bu akşam bize gelecekler.

Bu karne bize yolun sonuna geldiğimizi gösterdi.

⇒ Belirtili isim tamlamasında tamlanan birden fazla tamlayana ya da tam tersi tamlayan birden fazla tamlanana bağlanabilir.

Şehrin sokakları, caddeleri, evleri ve çarşısı o kadar düzenli ki… (Tamlayan şehir-in, tamlanan ise sokakları, caddeleri, evleri, çarşısıdır. Görüldüğü gibi tamlayan birden fazla tamlananla ilgi kurmuştur.)

Evlerin, arabaların, dükkanların sigortası mutlaka yaptırılmalıdır. (Tamlanan sigortas-ı, tamlayan ise evlerin, arabaların, dükkanlarındır. Görüldüğü gibi tamlanan birden fazla tamlayanla ilgi kurmuştur.)

⇒ Belirtili isim tamlamalarında bazen tamlayan düşebilir ve söylenmez. Bu tür isim tamlamasına “tamlayanı düşmüş isim tamlaması” denir.

Telefonunuz masada kalmış. (Sizin telefonu-nuz)

Arabası bozulmuştu. (On-un arabası)

⇒ Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcük ya da sözcükler girebilir.

Babamın dedesinden miras kalan saati kayboldu.

⇒ Bazen tamlayan ile tamlananın cümle içerisindeki yeri değişebilir.

Soğuğu kötü olur buralarda kışın.

2-Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayanın yani birinci ismin ek almadığı ancak tamlananın yani ikinci ismin iyelik eki olan “-i, -ı, -u, -ü” harflerinden birini almasıyla oluşturulan isim tamlaması çeşididir. Bu tür isim tamlamalarında aitlikten ziyade iki ismin birlikte yeni bir varlık ya da kavram ismi oluşturma ilgisi vardır. Bu tür tamlamalarda bahsi geçen isimler belirsizdir. Örneğin aşağıdaki örnekte “kapı kolu” denildiğinde hangi kapıdan bahsedildiği belirsizdir. Bu nedenle bu tür tamlamalara “belirtisiz” adı verilmiştir.

Örnekler
Kapı kolu kırılmıştı.
Bu örnekte tamlayan olan “kapı” ilgi ekini almamıştır. Ancak tamlayan görevindeki “kolu” ismi “-u” iyelik ekini almıştır. Bu durumda olan tamlamalara belirtisiz isi tamlaması denir.

Sokak çocuğu soğuklarda üşümüştü.

Kalem açacağı sınav zamanında kaybolmuştu.

Yaprak sarması en sevdiğim yemektir.

NOT: “Kendi” zamiri belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan görevinde kullanılabilir.

Kendi derdi ona yetmezmiş gibi başkalarının sorunlarını da dinliyordu.

3-Zincirleme İsim Tamlaması
Başlı başına bir tamlama çeşidi olmayan “Zincirleme İsim Tamlamaları” aslında belirtili ve belirtisiz isim tamlamalarının kendi aralarında birbirlerine bağlanması durumudur. Yani zincirleme isim tamlaması için en az 3 ismin birbirine bağlanması gerekmektedir. Karışık gibi görünün zincirleme isim tamlaması belirtili-belirtisiz isim tamlamalarının kavranması durumunda çok basit bir şekilde anlaşılabilir.

Örnekler
Sınıf kapısının kolu kırılmıştı.
Yukarıda bir zincirleme isim tamlaması örneği bulunmaktadır. “Sınıf kapıs-ı” belirtisiz isim tamlamasıdır. “Kapısın-ın kol-u” da belirtili isim tamlamasıdır. Dikkat ederseniz “kapısının” ismi kendisinden önce gelen “sınıf” ile belirtisiz, kendisinden sonra gelen “kolu” ile de belirtili isim tamlaması oluşturmuştur. Yani belirtili ve belirtisiz isim tamlamasının ortak ögesi olup iki tamlamayı birbirine zincirleme bağlamıştır.

Okulun konferans salonu bugün doluydu.

Ali’nin babasının arabası bozulmuştu.

Çalışma masasının tozunu alır mısın?

Futbol topunun havası inmişti.

Arabanın kar lastiği patlayınca yolda kaldık.

4-Takısız İsim Tamlaması
Takısız ad tamlaması oldukça tartışmalı bir konudur. Kimi kaynaklar takısız isim tamlamasını yok sayarlar. O kaynaklara göre takısız isim tamlamaları aslında bir sıfattır. Sıfata oldukça fazla benzeyen takısız isim tamlamaların ayırt edici yönü ise şudur: Takısız isim tamlamalarında tamlayan tamlananın yani birinci isim ikinci ismin NEYDEN yapıldığını ya da NEYE benzediğini belirtir.

İpucu: Takısız isim tamlamalarını kolayca anlayabilmek için tamlamadaki iki ismin arasına “-den, -dan” ekini getirebiliriz.

Örnekler
Altın kolye (Neyden yapıldığını gösterir.)

Tahta kaşık (Neyden yapıldığını gösterir.)

Yün çorap (Neyden yapıldığını gösterir.)

Zeytin göz (Neye benzediğini gösterir.)

Tilki çocuk (Neye benzediğini gösterir.)

Çelik irade (Neye benzediğini gösterir.)

İnci diş (Neye benzediğini gösterir.)

Altın saç (Neye benzediğini gösterir.)